Uit de negatieve cyclus: menstruatie en (top)sport

Nog steeds taboe?

Twintig jaar later, in 2023, doorbrak schaatsster Jutta Leerdam ‘een taboe’ door openlijk te praten over haar menstruatie. Ondanks haar ongesteldheid won ze voor de vierde keer op rij een wereldbekerwedstrijd op de 1000 meter. Dat was nog spannend, omdat ze volgens zichzelf veel bloed was verloren en zich de dagen ervoor ellendig voelde. Voor de NOS verklaarde ze zelfs: “Ik wilde het eigenlijk ook nog zeggen voor de camera, want het is wel een ding in de sport.”

Gebrek aan onderzoek

Sportarts Annemiek beaamt dat. Ze is betrokken bij TalentNED, de gezamenlijke sportploeg van Nederlandse wielrenners, mountainbikers en schaatsers. De meeste van deze sporters zijn nog onder de 20 jaar oud. Een groot deel is vrouw.

Met een aantal gynaecologen die in het NOS-artikel over Leerdam aan bod kwamen, deelt ze de onvrede over het gebrek aan onderzoek naar specifiek vrouwelijke problemen in de topsport. “Tijdens de Olympische Spelen van Tokyo was de helft van de deelnemers vrouw. Maar 80% van alle onderzoeken wordt naar mannelijke atleten gedaan, terwijl het vrouwenlichaam op sommige punten toch net even anders werkt. Dat mag best vaker onderzocht worden.”

Onderdrukking

Intensief sporten heeft invloed op de cyclus, bijvoorbeeld. “Bij sommige topsporters zie je dat de continue prestatiegerichtheid de menstruatie zelfs helemaal onderdrukt. Dat is hartstikke ongezond. Menstruatie is een vast gegeven voor vrouwen, een teken van een gezond en vruchtbaar lichaam. Als dat lichaam alle reserves nodig heeft voor de topsport, kan het in een soort overlevingsmodus gaan en de menstruatie onderdrukken. Dat is op korte duur makkelijk, maar daardoor loop je op lange termijn meer risico op blessures en breuken, doordat de botopbouw ermee samenhangt.”

Onder wielervrouwen is het uitblijven van de menstruatie volgens Annemiek zelfs een soort statussymbool geworden. “Als je menstrueert train je blijkbaar niet hard genoeg, is de gedachte. Daar moeten we echt vanaf.” Ze wijst daarbij naar Leerdam: “Dankzij haar vetpercentages had ze nog genoeg reserves om ondanks haar menstruatie een topprestatie neer te zetten.”

Tijdens consultaties voor TalentNED is Annemiek er in ieder geval altijd op verdacht. “Het helpt daarbij natuurlijk ook dat ik zelf vrouw ben. Dat praat voor de meiden net wat makkelijker.”

Werkgroep Sport & Gyn

Dat topsport bij vrouwen niet zonder risico’s is, is in ieder geval duidelijk. Sinds kort is er de werkgroep Sport & Gyn, een werkgroep van sportartsen en gynaecologen. “Dat is een multidisciplinair samenwerkingsverband dat kennis over het onderwerp moet verbreden. In iedere regio zit straks een expert, waar we iemand snel en laagdrempelig naar kunnen verwijzen, zodat sporters snel geholpen worden. Een tweede focusgebied wordt wetenschappelijk onderzoek, want dat is broodnodig.”

Geen one size fits all

Net als zoveel rond menstruatie en sport is nog onduidelijk of de invloed per sport verschilt. “Er is wel onderzoek gedaan naar de invloed van de menstruatie op de opbouw van kracht. Maar of je er over de gehele lijn harder van gaat fietsen bijvoorbeeld, is niet bekend.”

Op rondgestuurde vragenlijsten kwam behoorlijk wat respons. “Veel sportsters presteerden twee weken na de menstruatie het best. Tegelijk ontstaan dan ook de meeste letsels. Nogmaals zullen we dat dus per sportster moeten bekijken en kunnen we geen one size fits all-methode voorschrijven.”

Doofpot

Verder zijn tot nu toe vooral de topsporters in focus. “Voor amateursporters weten we het ook gewoon nog niet. Daarom moeten we dus meer samenwerken met gynaecologen en huisartsen. Het moet gewoon uit de doofpot. We hebben het er nog steeds niet genoeg over. Dat willen we veranderen.”

Als afsluiter drukt ze sportsters op het hart om contact op te nemen. “Denk je dat je last hebt van je menstruatie door de sport? Kom bij de sportarts langs. Als je menstruatie uitblijft, kunnen we bijvoorbeeld in samenspraak met de diëtist iets voor je doen of anders in gesprek gaan met een gynaecoloog.”